„Sportowcy dla Niepodległej. KATYŃ” – premiera książki oraz wernisaż wystawy w Centrum Olimpijskim

– Należy mówić o zbrodni katyńskiej, przypominać tamte wydarzenia i bohaterów, m.in. poprzez wystawy oraz publikacje. Zwłaszcza, że głoszenie prawdy o Katyniu przez długie lata po II wojnie światowej było niemożliwe – groziło za to wiele lat w więzieniu – podkreślał prof. dr hab. Tadeusz Wolsza – przewodniczący Kolegium IPN podczas premiery książki i wystawy Instytutu Łukasiewicza Sportowcy dla Niepodległej. KATYŃ. ­– Przeczytałem wydawnictwo jednym tchem: wciąga i jest rzetelnie przygotowane.

– Cieszę się, że głównymi odbiorcami publikacji są młodzi ludzie. Podczas zajęć z młodzieżą odkryłem ze zdumieniem, że wiedza na temat Katynia nie zawsze jest wystarczająca – mówił dr hab. Robert Gawkowski – historyk sportu, konsultant merytoryczny książki. – Kluczowe jest przecież, że ofiarami zbrodni katyńskiej byli oficerowie rezerwy, czyli zwykli ludzie, wykonujący zawody niezwiązane z wojskiem: medycy, sportowcy i inni. Zbrodnia katyńska to była więc tragedia nie tylko w wymiarze wojskowym ­– to ogromna strata dla polskiej nauki i inteligencji.

Premiera książki i wystawy Sportowcy dla Niepodległej: KATYŃ. odbyła się kilka dni po 80. rocznicy odkrycia grobów katyńskich. – W materiałach opowiadamy o ludziach, którzy przysłużyli się swojej Ojczyźnie. Budowali podwaliny dyscyplin, które dziś są wizytówkami naszego sportu i reprezentowali Polskę z sukcesami na międzynarodowych arenach. Przed wszystkim jednak – stanęli do walki z tymi, którzy zagrażali naszej wolności i niepodległości ­– mówi Maciej Zdziarski, Prezes Instytutu Łukasiewicza.

Historycy oceniają, że ofiarą zbrodni katyńskiej padło kilkuset sportowców i działaczy sportowych. W książce i na wystawie przybliżono historie kilkanaściorga, których losy udało się zrekonstruować przy pomocy archiwalnych tekstów prasowych i publikacji historyków.

Na premierze obecny był  Artur Bilewski,  stryjeczny wnuk jednego z bohaterów książki i wystawy – lekkoatlety Józefa Barana-Bilewskiego. – Zacząłem kolekcjonowanie pamiątek po Józefie od kilku fotografii. Dziś archiwum jest naprawdę pokaźne. Dzięki nim wiem na przykład, że w czasie II wojny światowej w domu Józefa i jego żony Haliny swoje fotografie przechowywał Eugeniusz Lokajski, oszczepnik, fotograf Powstania Warszawskiego. Opiekowała się nimi Halina, wtedy jeszcze nieświadoma, że jej mąż został zamordowany w katyńskim lesie.

Autorom książki i wystawy zależało na tym, by tragiczny koniec zgotowany Bohaterom przez sowieckich zbrodniarzy nie przesłonił dzieła ich życia. Józef Baran-Bilewski odnosił sukcesy w kilku konkurencjach lekkoatletycznych, m.in. w pchnięciu kulą i rzucie dyskiem. Należał do czołowych teoretyków i organizatorów polskiej lekkoatletyki w międzywojniu. Został zamordowany w katyńskim lesie. Zygmunt Łotocki był znanym poetą, nazywano go złotym łucznikiem Niepodległej. Został zamordowany przez Sowietów strzałem w tył głowy. Julian Gruner to pierwszy polski lekkoatleta, który odniósł zwycięstwo na zagranicznym mityngu. Zamordowano go w Charkowie. Jego ciało wrzucono do dołu śmierci w Piatichatkach. Franciszek Brożek, Roman Kazimierz Bocheński, Janina Lewandowska, Zygfryd Wende, Zdzisław Szczęsny Gozdawa-Kawecki, Zdzisław Dziadulski i inni – każdy z nich zapisał się na kartach historii polskiego sportu i każdy przysłużył się Ojczyźnie.

– Interesuję się historią i tematyką katyńską od dłuższego czasu. Bardzo inspirujący dla mnie jest Zygmunt Łotocki, ponieważ sam trenuję łucznictwo. Na podręcznik dla łuczników autorstwa Łotockiego trafiłem, zanim poznałem życiorys tego sportowca. Książka pozostaje aktualna do dziś – mówił Leon Wójcik – pasjonat historii i tematyki katyńskiej, uczeń IV Liceum Ogólnokształcącego im. Rotmistrza Witolda Pileckiego w Piasecznie. – W szkołach często na Katyń patrzy się przez pryzmat liczb i statystyk. To oczywiście ważne, ale poznawanie tej tematyki przez pryzmat ludzi jest o wiele ważniejsze i ciekawsze. To byli tacy sami ludzie jak my – mieli swoją codzienność, pasje, marzenia.

Na spotkaniu z okazji premiery książki i wernisażu obecni byli m.in. Mykoła Granowski – Pierwszy Sekretarz Ambasady Ukrainy RP w Polsce, Iwona Łotysz – zastępca Sekretarza Generalnego PKOl, dr Jan Tarczyński – Dyrektor Centralnej Biblioteki Wojskowej im. Marszałka Józefa  Piłsudskiego w Warszawie, Sławomir Majcher – Dyrektor Muzeum Sportu i Turystyki oraz Aleksandra Czechowicz-Woźniak – zastępca Dyrektora. Ministerstwo Sportu i Turystyki reprezentowała  Marta Szulińska, zastępca Dyrektora Departamentu, który od lat wspiera inicjatywy Instytutu Łukasiewicza służące edukacji patriotycznej poprzez sport.

W wydarzeniu licznie udział wzięła młodzież – główni adresaci projektu. W ponad 140-osobowej grupie byli m.in. członkowie Klubu Olimpijczyka Jantar w Racocie, uczniowie LIX Liceum Ogólnokształcące Mistrzostwa Sportowego im. Janusza Kusocińskiego oraz LXII Liceum Ogólnokształcącego Mistrzostwa Sportowego im. Gen. Broni Władysława Andersa w Warszawie.

Publikacje trafiły bezpłatnie do uczniów liceów ogólnokształcących o profilu sportowym – przede wszystkim Szkół Mistrzostwa Sportowego, a także np. liceów z oddziałami sportowymi oraz do klubów sportowych w całej Polsce. Mobilna wystawa „Sportowcy dla Niepodległej. KATYŃ” rusza właśnie w objazd po Polsce.  Projekt jest współfinansowany ze środków Ministerstwa Sportu i Turystyki.

Sportowcy dla Niepodległej to seria, którą Instytut Łukasiewicza kontynuuje od 2018 r. Postanowiliśmy wówczas włączyć się w obchody stulecia odzyskania niepodległości przez Polskę, wydając książkę o najbardziej emblematycznych sportowcach II RP. Od tego czasu co roku przypominaliśmy wybitnych zawodników, którzy przeszli do historii nie tylko z uwagi na sportowe sukcesy, lecz przede wszystkim – zasługi dla Ojczyzny odniesione na bitewnych polach lub w pracy na rzecz dobra wspólnego. Kolejne tomy „Sportowców dla Niepodległej” ukazywały się w ramach obchodów 80. rocznicy wybuchu II wojny światowej (2019), stulecia zwycięstwa nad bolszewikami (2020) i z okazji Roku Powstań Śląskich (2021). Sylwetki wszystkich bohaterów opisanych na łamach książek można znaleźć na stronie www.sportowcydlaniepodleglej.pl.