Sportowcy dla Niepodległej. Opowieść na Rok Powstań Śląskich – najnowsza publikacja Instytutu Łukasiewicza
1 września 1919 r. Naczelnik Państwa Józef Piłsudski na podstawie decyzji Sejmu Ustawodawczego RP ratyfikował traktat wersalski. Układ pokojowy kończył I wojnę światową, która przyniosła Polakom upragnioną niepodległość. Była to jednak dopiero pierwsza połowa meczu o kształt Rzeczypospolitej. Aby utrzymać własne państwo, Polacy musieli pokonać bolszewików, z kolei o przynależności Warmii i Mazur oraz Górnego Śląska miały zdecydować plebiscyty. Dynamikę pojedynku o Śląsk wyznaczały wydarzenia polityczne i zrywy zbrojne, stosunki dyplomatyczne i międzyludzkie. Swoją partię rozgrywali także mistrzowie boisk i aren.
Przyrzekam uroczyście, że spełnimy swe zadanie przy plebiscycie jak przystoi na sportowców-Polaków – mówił Alojzy Budniok, naczelnik Sportowego Związku Górnośląskiego pod koniec 1920 r. Te słowa, po których w gmachu Teatru Powszechnego rozbrzmiał Mazurek Dąbrowskiego, miały moc. Wcześniej Budniok, pionier polskiego sportu na Śląsku i prasy sportowej, działacz piłkarski i gorliwy patriota, dwa razy stanął do walki w Powstaniach Śląskich. Wkrótce miał wziąć udział w kolejnym zrywie.
W stulecie Powstań Śląskich Instytut Łukasiewicza oddaje hołd polskim sportowcom, którzy uczestniczyli w walce o połączenie Górnego Śląska z Macierzą: kampanii plebiscytowej i trzech zrywach w latach 1919–1921. Byli wśród nich mieszkańcy ziem objętych plebiscytem, jak i przybysze z innych części kraju. Trafili na Śląsk kierowani przeświadczeniem, że to tu, na ziemi o ogromnym potencjale gospodarczym, w dużej mierze rozstrzygną się dalsze losy i pomyślność Niepodległej. Wybitni działacze sportowi, lekkoatleci, piłkarze i przedstawiciele innych dyscyplin, przyszli reprezentanci Polski i olimpijczycy. Autorki książki Sportowcy dla Niepodległej (Katarzyna Janiszewska, Magdalena Stokłosa i Aleksandra Wójcik) wybrały 10 postaci o pasjonujących, przepełnionych patriotyzmem życiorysach. Pedagog, przedsiębiorca, prawnik, lekarz, przyszły mistrz pióra i as przestworzy – ludzi o różnym pochodzeniu, wykształceniu i zainteresowaniach połączyły dwie miłości ich życia: Polska i sport. Wtedy, w czasie odbudowy polskiej państwowości, były to sprawy właściwie nierozłączalne. Obok bohaterów powszechnie znanych, jak Henryk Reyman czy Janusz Meissner, w książce odtworzono życiorysy także tych, o których historia nieco zapomniała – np. Teofila Paczyńskiego, Alojzego Budnioka i Wincentego Karugi.
Dzięki uprzejmości Muzeum Czynu Powstańczego w Górze Świętej Anny na okładce książki zaprezentowano sztandar powstańczy „Tobie Polsko”, wykonany na początku 1920 r. w pracowni przy redakcji „Katolika” w Bytomiu. Mniej więcej właśnie w tym czasie polscy działacze plebiscytowi na Górnym Śląsku zaapelowali o tworzenie klubów sportowych w każdej miejscowości objętej plebiscytem. Odzew był imponujący! Do listopada 1920 r. powstało 160 podmiotów, liczących w sumie aż 15 tys. członków. Nowe organizacje borykały się oczywiście z potężnymi problemami: brakowało boisk i sędziów, a piłkarzom – umiejętności. Mimo to działalność klubów miała duże znaczenie propagandowe. Niemcy, dotąd lansujący tezę, że Polacy nie potrafią się zorganizować, stracili monopol na sport. Niektóre drużyny powstały w 1920 r. szybko zwijały działalność, inne – jak Ruch Chorzów – przetrwały do dziś.
Autorki książki przejrzały setki archiwalnych gazet, wspomnień i biografii bohaterów książki. Zgromadziły archiwalne zdjęcia, które na potrzeby publikacji zostały poddane cyfrowej koloryzacji. Dzięki temu sportowcy i ich często dramatyczne losy wydają się nam dziś jeszcze bliższe.
Książka trafiła m.in. do uczniów szkół średnich o profilu sportowym oraz instytucji państwowych. Wydawnictwo jest współfinansowane ze środków Ministerstwa Sportu i Turystyki. Partnerami projektu są Poczta Polska i TAURON Dystrybucja.
To już czwarta publikacja z serii Sportowcy dla Niepodległej. W ubiegłych latach Instytut Łukasiewicza wydał książki poświęcone najwybitniejszych sportowcom II RP (2018 – z okazji stulecia odzyskania niepodległości przez Polskę), bohaterom II wojny światowej (2019 – w ramach obchodów 80. rocznicy wybuchu wojny) i wojny polsko-bolszewickiej (2020 – z okazji stulecia Bitwy Warszawskiej).
